Fotosentez Nedir?
Bütün enerjilerin kaynağı Güneş’tir. Hiçbir canlı Güneş’in ışık enerjisini doğrudan kullanamaz; ancak onu başka enerji şekillerine dönüştürerek Güneş’in ışık enerjisinden yararlanabilir. Biyosferin en önemli enerji dönüşümü fotosentezle gerçekleştirilir. Dünyamıza ulaşan Güneş ışığı bitkiler tarafından emilerek fotosentezde kullanılır. Klorofil gibi özel pigmentlere sahip bitkiler, algler, bakteriler Güneş enerjisini tutarak hücrelerin yararlanabileceği enerji şekline dönüştürür. Yeşil bitkilerin Güneş enerjisini kullanarak inorganik maddelerden organik besin maddesi sentezlemesi olayına fotosentez denir. Foto: ışık; sentez ise birleşme anlamına gelir.
Fotosentezle ilgili ilk çalışmalar 1772 yılında, Joseph Priestley (Yosef Prestliy) tarafından yapılmıştır. Priestley, fanus içinde yanan bir mumun kirlettiği havayı aynı yerdeki bitkinin temizlediğini göstermiştir.
Bitkilerin büyük çoğunluğu ototroftur; bulunduğu ortamdan su, mineral tuzlar, karbondioksit gibi maddeleri doğrudan alıp, fotosentez yardımıyla organik besin maddelerine dönüştürerek yaşamını sürdürebilir. Fotosentez, üstün yapılı bitkilerde genellikle yapraklarda gerçekleştirilmekle birlikte, kaktüs
gibi yaprağı az bitkilerde sap bölümünde de gerçekleştirilebilir. “Bitkinin kimya fabrikası” olan yapraklar, görevlerine uygun özellikler taşır. Yaprakların yüzeylerinin geniş olması, fotosentez için gerekli gaz alışverişlerine uygun ortam yaratır. Yaprağın yassı biçimi, tüm hücrelerin dış ortama yakın olmasını
sağlar; böylece gaz alışverişi kolaylaşır ve Güneş ışığı fotosentez yapan bütün hücrelere ulaşabilir. Ayrıca yaprakların birçok gözeneğe sahip olması gaz alışverişini kolaylaştırır. Bitki büyürken, yaprakları fotosentez yapmaya uygun biçimde düzenlenir. Evlerimizdeki çiçeklerin yapraklarını pencereye doğru çevirdiğini görmüşüzdür. İşte bunun sebebi; bitkilerin fotosentez yapabilmeleri için gerekli olan Güneş ışığını alabilmeleridir.
Yaprakların birçok işlevi vardır. Yaprakların geniş olan yüzeyleri, Güneş ışığından kaynaklanan fazla ısının atılmasını sağlar. Su kaybını önlemek için, yaprakların Güneş’e dönük olan üst yüzü çoğunlukla “kutikula” adı verilen bir tür su geçirmez, koruyucu cilayla örtülüdür. Yaprakların alt yüzünde ise gaz alışverişini sağlamakla görevli özel deri hücreleri olan gözenekler bulunur. Gözeneklerin açılıp kapanması, karbondioksit alıp oksijen vermeye yetecek; ancak su kaybına yol açmayacak biçimde bitki tarafından düzenlenir. Fotosentez olayının gerçekleşmesini sağlayan yaprağı yakından tanıyalım.
